OSTATNIE MIESIĄCE OKUPACJI: Dopiero latem 1944 Niemcy zaczęli liczyć się z możliwością walk o 
Poznań. Rozpoczęto wtedy przygotowania do wykorzystania twierdzy poznańskiej do obrony przed nacierającą ze wschodu Armią Czerwoną. Równocześnie Poznań miał być broniony jako „forteca niemczyzny na Wschodzie”… Do przymusowych prac fortyfikacyjnych na przełomie 1944 i 1945 zmuszono oczywiście Polaków. Na zewnętrznej linii obrony tzn. wzdłuż pierścienia fortów XIX-wiecznej twierdzy przygotowano do obrony stare forty i schrony, a także wykopano rowy przeciwczołgowe, transzeje i wzniesiono zasieki. Drugą linią obrony miały być kwartały gęstej zabudowy miejskiej w śródmieściu Poznania, a trzecią linią - Cytadela… W Poznaniu zostały zgromadzone bardzo znaczne siły niemieckie - ok. 60 000 żołnierzy, znacznie niedoszacowane przez dowództwo radzieckie (które początkowo spodziewało się, że Poznania będzie bronić ok. 10 000 Niemców).
12 I 1945 - rozpoczęła się strategiczna radziecka ofensywa z linii Wisły w kierunku linii Odry (operacja wiślańsko-odrzańska).
18 I 1945 - dowódca I Frontu Białoruskiego marsz. Gieorgij Żukow wydaje rozkaz dla 1 Armii Pancernej gen. Katukowa - zdobyć Poznań do 22 I 1945.
20 I 1945 - gauleiter „Warthelandu” Arthur Greiser wydaje rozkaz ewakuacji niemieckiej ludności z Poznania. W dniach 20-21 I większość cywilnej ludności niemieckiej, a także aparat urzędniczy i aparat terroru, wyjeżdżają z Poznania, na w pół w sposób zorganizowany, a na wpół w panice.
21 I 1945 - radzieckie oddziały pancerne i zmechanizowane wyzwalają Swarzędz.
22 I 1945 - komendant „Festung Posen”, gen. Mattern wydaje odzezwę w języku polskim, nakazującą 
także Polakom opuszczenie „miasta Posen”. Rozkaz ten zostaje zignorowany przez Polaków, ale Niemcy siłą wypędzają wielu Polaków z miasta, zwłaszcza na prawobrzeżu. Tego samego dnia radziecki 8 Korpus Zmechanizowany rozpoczyna natarcie na wschodnie peryferie Poznania. Walki na terenie Antonina i Antoninka. 1 batalion piechoty zmechanizowanej kpt. Alieksieja Kunina z 20 brygady zmechanizowanej zajmuje Krzesiny wraz z lotniskiem, a wieczorem z pomocą polskich przewodników dociera do Warty pod Czapurami i forsuje zamarzniętą rzekę, zdobywając przyczółek na lewym brzegu.
23 I 1945 - wobec napotkania na silny opór niemiecki na wschodnich rubieżach Poznania dowództwo radzieckie rezygnuje z planu zdobycia miasta „z marszu” siłami jednostek pancerno-zmechanizowanych. Zadanie zdobycia Poznania otrzymuje 8 Armia Gwardyjska gen. Wasilija Czujkowa.
24 I 1945 - rozpoczyna się radzieckie natarcie na Zieliniec i Kobylepole oraz Minikowo i Starołękę. Nie przynosi jednak sukcesu.
24-25 I 1945 - „Festung Posen” zostaje okrążona przez wojska radzieckie.
26 I 1945 - rozpoczyna się szturm na Poznań od południa, z Lubonia w kierunku na Górczyn i Dębiec. Na terenie Poznania mają miejsce pierwsze zbrojne wystąpienia Polaków przeciw Niemcom.
27 I 1945 - na Dębcu powstaje spontanicznie pierwszy posterunek polskiej milicji. W następnych dniach tworzą się polskie oddziały strażackie, punkty sanitarne itd.
28 I 1945 - wyzwolona jest już część Wildy i Łazarza. Powoli rozwijają się także działania na prawym brzegu. W nocy na 29 I 1945 oddziały radzieckie zdobywają lotnisko w Ligowcu.
29 I 1945 - zacięte walki o forty IIIa (na Miłostowie) i IV (przy ul. Bałtyckiej). Fort III zostaje zdobyty przez Armię Czerwoną. Ciężkie walki w zachodniej części miasta - o Jeżyce i Grunwald.
30 I 1945 - dalsze zacięte walki, przy narastającym oporze niemieckim. Dowódcą „Festung Posen” zamiast gen. Matterna zostaje fanatyczny nazista, płk Gonell.
1-3 II 1945 - wojska radzieckie (312 Dywizja Piechoty) wyzwalają Starołękę, zdobywając forty I i Ia.
4-8 II 1945 - zacięte walki o forty na Żegrzu i Chartowie (II, IIa i III). 8 II wyzwolone zostają Rataje.
11 II 1945 - Niemcy opuszczają stare forty „Rauch” (obecny teren Politechniki) i „Radziwill” (Zagórze) zniszczone ogniem artylerii i organizują obronę w oparciu o zabudowę Śródki, Chwaliszewa i Ostrowa Tumskiego.
14 II 1945 - 117 Dywizja Piechoty wyzwala Osiedle Warszawskie. 312 Dywizja szturmuje stary fort „Prittwitz-Gaffron” na Śródce (Wzgórze Reformatów).
15-16 II 1945 - oddziały radzieckie wypierają Niemców z Chwaliszewa i Ostrowa Tumskiego. W trakcie odwrotu Niemcy podpalają poznańską Archikatedrę…
17 II 1945 - zostają zniszczone ostatnie oddziały niemieckie na prawobrzeżu, broniące się w rejonie Zawad i Głównej. Wyzwolony jest już też cały lewobrzeżny Poznań z wyjątkiem Cytadeli.
| W czasie walk o wyzwolenie Poznania w styczniu i lutym zginęło conajmniej trzech harcerzy prawobrzeżnego Poznania: - Wiktor Furmankiewicz 26 PDH Os. Warszawskie, 16 lat, - Stanisław Lis 3 PDH Główna, - Henryk Pardoch 2 PDH Śródka. CZEŚĆ ICH PAMIĘCI!!! |
18 II 1945 - wojska radzieckie rozpoczynają szturm na Cytadelę, gdzie broni się jeszcze kilkanaście tysięcy Niemców. Opanowanie tego ośrodka staje się koniecznością, gdyż Armia Czerwona walczy już nad Odrą i trzeba uruchomić transport kolejowy przez Poznań.
20 II 1945 - mobilizacja i werbunek Polaków do walki o Cytadelę. Ok. 4500 Polaków tworzy formacje „Cytadelowców”.
23 II 1945 - o świcie kończą się walki o Cytadelę. Ostatnie grupy Niemców zaprzestają oporu lub zostają zniszczone.
| W szturmie na Cytadelę w szeregach Cytadelowców brali udział również harcerze, także z prawobrzeżnego Poznania. Trzech z nich poległo: - Jan Hanyż 26 PDH Os. Warszawskie, 19 lat, zginął najprawdopodobniej 22 II 1945 - Henryk Michalak 26 PDH Os. Warszawskie, 18 lat, zginął 22 II, - Czesław Filipiak 2 PDH Śródka, 21 lat, zmarł 9 IV 1945 wskutek ran odniesionych 21-23 II 1945 CZEŚĆ ICH PAMIĘCI!!! |
Kalendarium walk o Poznań zestawione na podstawie: Zbigniew Szumowski, Boje o Poznań 1945, Poznań 1985.