PRZED WRZEŚNIEM - POLSKA: Na przełomie 1938 i 1939 Rzesza Niemiecka wysunęła wobec Polski 
żądania: zgody na wcielenie Wolnego Miasta Gdańska do Rzeszy, zgody na budow eksterytorialnej autostrady i linii kolejowej przez terytorium polskie oraz przyłączenia się Polski do Paktu Antykominternowskiego. Żądania te były dla Polski nie do przyjęcia - po losie Czechosłowacji było zresztą oczywiste, że za pierwszymi, stosunkowo nawet umiarkowanymi żądaniami Hitlera, nastąpią kolejne… 30 III 1939 Wielka Brytania udzieliła Polsce gwarancji. 28 IV 1939 Hitler zerwał polsko-niemiecki układ o nieagresji. 5 V 1939 w Sejmie minister spraw zagranicznych Józef Beck zapowiedział, że Polska nie da się odepchnąć od morza i że nie zna pojęcia pokoju za wszelką cenę. 21 VIII 1939 Niemcy podpisują układ z ZSRR w którym dokonują podziału stref wpływów w Europie Środkowej i Wschodniej. 22 VIII w przemówieniu do dowódców Wehrmachtu Hitler nakazuje: Na pierwszym miejscu stoi zniszczenie Polski… Ważne nie jest prawo, lecz zwycięstwo. Przygotowałem moje oddziały Totenkopf, rozkazując im zabijać bez miłosierdzia i bez litości mężczyzn, kobiety i dzieci polskiego pochodzenia. Tylko w ten sposób zdobędziemy przestrzeń życiową. Polska będzie wyludniona i skolonizowana przez Niemców. Bądźcie twardzi i bezwględni… 1 września 1939 bez wypowiedzenia wojny rozpoczęła się agresja na Polskę, która zapoczątkowała drugą wojnę światową.
PRZED WRZEŚNIEM - POZNAŃ: stolica Wielkopolski była miastem otwartym. Ze względu na niekorzystne położenie strategiczne (otoczenie z trzech stron przez terytorium niemieckie) główna linia obrony Armii „Poznań” miała przebiegać ok. 100 km na wschód od Poznania. Społeczeństwo jednak nie było o tym poinformowane. Przez całą wiosnę i lato 1939 wraz z wzrastającym niebezpieczeństwem wojny, narastała obronna postawa społeczeństwa polskiego, w tym poznaniaków. Organizowano zbiórki pieniędzy na dozbrojenie armii, odbywały się szkolenia przysposobienia wojskowego, odbywały się manifestacje antyniemieckie.
PRZED WRZEŚNIEM - HARCERSTWO: W przygotowaniach obronnych brał udział także Związek Harcerstwa Polskiego. Tak jak w całym kraju, tak i w Poznaniu powołano Pogotowie Harcerek oraz Pogotowie Harcerzy przy komendach Chhorągwi Wielkopolskiej Harcerzy i Harcerek. Od początku 1939 harcerze drużyn poznańskich szkolili się w zakresie cywilnej obrony przeciwlotniczej, przeciwgazowej, ratownictwa medycznego, łączności i strzelectwa. Komendantem Pogotowia Harcerzy na miasto Poznań był hm. Tadeusz Zieliński. Harcerze współdziałali także z wojskiem i policją w obserwowaniu ośrodków niemieckiej mniejszości podejrzewanych o dywersję. Pogotowie zostało jednak w dużym stopniu osłabione tym, że większa część instruktorów i starszych harcerzy po mobilizacji została powołana do wojska. Pod koniec sierpnia 1939 harcerze w Poznaniu stali się załogą 7 posterunków obserwacyjno-meldunkowych obrony przeciwlotniczej (na Ratuszu, na Głównej, na gmachu ZUS przy ul. Dąbrowskiego, kolejny przy Dąbrowskiego 105, na ul. Libelta, na ul. Obornickiej oraz w Krzyżownikach) oraz 4 sekcji ratowniczo-sanitarnych na Głównej, na ul. Siennej, na ul. Fredry i na ul. Słowackiego). Harcerki i harcerze byli też przydzieleni do służby w szpitalu ortopedycznym na Górnej Wildzie oraz w centrali łączności na Cytadeli. Zaangażowano ich także do służby porządkowo-informacyjnej – mieli pilnować i wskazywać drogę do schronów i posterunków ratunkowych.
29 VIII 1939 – rano zostaje ogłoszona powszechna mobilizacja rozpoczynająca się 30 VIII. Jednak pod presją brytyjsko-francuską tego samego dnia po południu zostaje ona odwołana.
30 VIII 1939 - przed południem ponownie zostaje ogłoszona mobilizacja rozpoczynająca się z dniem 31 VIII. Tego samego dnia następują liczne incydenty i prowokacje niemieckie na pograniczu. Instruktorzy i harcerze starsi, którzy otrzymali karty mobilizacyjne, udają się do swoich jednostek wojskowych.
31 VIII 1939 - hm. Władysław Szajdzicki w imieniu Chorągwi Wielkopolskiej Harcerzy zarządza ostre pogotowie w drużynach harcerskich. Nakazano natychiastowe zastąpienie powołanych do wojska szefów środowisk innymi osobami. Zaczęto też częściowe niszczenie dokumentacji pracy harcerskiej.
Prawobrzeżny Poznań (obejmujący wówczas tylko: Śródkę, Chwaliszewo, Komandorię, Główną i Zawady, Osiedle Warszawskie, Rataje oraz Starołękę) pełnił drugorzędną rolę w przygotowaniach obronnych. Nie było tu ważniejszych obiektów wojskowych ani strategicznych. Znaczenie tej części miasta polegało głównie na tym, że znajdowały się tu mosty przez Wartę i drogi wylotowe na Bydgoszcz, Warszawę i Ostrów. Na prawym brzegu Warty umieszczono 2 z 6 rozmieszczonych w Poznaniu działonów artylerii przeciwlotniczej – jeden na Ostrowie Tumskim, drugi przy Moście Rocha. Oba miały bronić mostów warciańskich. Przy ulicy Maltańskiej (obecna ul. Abp Baraniaka, gdzie teraz jest Galeria Handlowa „Malta”) znajdowały się Wojskowe Magazyny Materiałów Pędnych. W ramach Pogotowia Harcerzy wartę w nich objęli harcerze VI Szczepu z Winiar.
Na terenie dzielnicy Główna, na młynie „Cerealia”, zostaje zorganizowany posterunek obserwacyjno-meldunkowy obrony przeciwlotniczej, którego załogę stanowią harcerze 3 PDH. Również przy ul. Głównej 56 powstaje posterunek ratowniczo-sanitarny obsadzony przez harcerzy 3 PDH. Szefem posterunku jest Władysław Nowacki, zastępcą Bolesław Smólski, resztę załogi tworzą Tadeusz Majchrowicz, Marian Chojnacki, Ludwik Krawczyk, Stanisław Latusek, Zbigniew Janiszewski, Taduesz Lis, Zygmunt Wachner, Bogdan Grażyński. Cz.
31 VIII/1 IX 1939 - już około 1.00-3.00 w nocy na pograniczu wielkopolskim trwa wymiana ognia, niemieckie patrole wkraczają na terytorium polskie. O świcie rozpoczyna się agresja Niemiec hitlerowskich na pełną skalę.
1 IX 1939 – Poznań jest czterokrotnie bombardowany przez niemiecką Luftwaffe. Bomby spadają także na domy na Chwaliszewie i w okolicach Mostu Rocha. Łącznie ginie około 200 osób, a ponad 50 jest ciężko rannych. Harcerze pełnią służbę porządkową i sanitarną, wśród nich są także pierwsze ofiary. O godzinie 17.00 podczas patrolowania rejonu Wojskowych Zakładów Umundurowania i kwartału ulic Polna-Bukowska-Kraszewskiego-Jackowskiego giną: Edward Pietrzykowski (2 PDH - Hufiec II Śródka) i Henryk Wysocki (Hufiec VII - Jeżyce). Na lotnisku Ławica zostaje ranny inny harcerz 2 PDH, Marian Matczyński.
Sekcja ratownicza 3 PDH prowadzi akcję ratunkową ratując ludzi z zbombardowanego domu przy ul. Suchej.
Wieczorem 1 IX uaktywniają się grupy niemieckich dywersantów („piąta kolumna”). Ostrzelana została m.in. kwatera wojskowa na Os. Warszawskim. Na tymczasowym lotnisku w Kobylepolu zostaje umieszczony klucz 3 samolotów myśliwskich P-11c.
 Edward Pietrzykowski (2 PDH im. Kazimierza Wielkiego) zginął 1 IX 1939 podczas niemieckiego nalotu na Poznań |
 Harcerze starsi i instruktorzy 3 PDH im. Piasta na posterunku ratowniczo-sanitarnym na Głównej |
2 IX 1939 - startując z lotniska na Kobylepolu ppor. pil. Władysław Gedymin zestrzeliwuje 2 bombowce niemieckie. Pod wieczór 2 IX klucz myśliwski zostaje przebazowany do Dzierżnicy. Rozpoczyna się odmarsz 14 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty na wschód, na główną linię obrony Armii „Poznań”. Obronę Poznania przejmuje Podolska Brygada Kawalerii.
3 IX 1939 - Podolska Brygada Kawalerii przechodzi z zachodniego na wschodni brzeg Warty. W całym mieście, także prawobrzeżnym, działa niemiecka „piąta kolumna”. Po południu harcerze wykrywają niemieckich dywersantów w pobliżu Mostu Chwaliszewskiego, którzy w podejrzany sposób obswerują most. Żołnierze Podolskiej Brygady Kawalerii udają się pod wskazany adres i znajdują broń oraz nazistowskie flagi. Dwaj dywersanci zostają rozstrzelani na miejscu. Na Starołęce i Kobylempolu mają miejsce strzały z ukrycia do oddziałów wojska. Pododdziały Brygady przeprowadzają obławy na dywersantów.
3/4 IX 1939 - następuje ewakuacja władz miasta i garnizonu Policji Państwowej. Mieszkańcy Poznania zostają pozostawieni własnemu losowi…
4 IX 1939 - odbywają się pogrzeby ofiar nalotów z 1 IX. Na Cmentarzu Archikatedralnym zostaje pochowany Edward Pietrzykowski. W pogrzebie biorą udział harcerze 2 PDH im. Kazimierza Wielkiego - jest to ostatnie wystąpienie harcerzy poznańskich w mundurach i ze sztandarem. Po południu odbywa się ostatnia zbiórka 2 PDH, na której zostaje podjęta decyzja o wywiezieniu i ukryciu części sprzętu drużyny.
4/5 IX 1939 - wieczorem 4 IX 1939 grupa ok. 15 ochotników z Głównej, w tym harcerzy, wyprawia się przeciw bandzie niemieckich dywersantów idącej z kierunku Czerwonaka, zamierzającej opanowac most na Szelągu. W nocy z 4/5 dochodzi do walki, Niemcy zostają odparci, ginie jeden z Polaków. Tej samej nocy Podolska Brygada Kawalerii opuszcza Poznań. O świcie 5 IX saperzy wysadzają wszystkie mosty na Warcie: Chwaliszewski, Tama Garbarska, Starołęcki, Chrobrego, Cybiński i tymczasowy na Szelągu. Prawobrzeżny Poznań zostaje odcięty od reszty miasta.
5 IX 1939 - decyzją Rady Miejskiej Cyryl Ratajski obejmuje urząd prezydenta miasta. Powstaje Straż Obywatelska pilnująca bezpieczeństwa mieszkańców zamiast ewakuowanej Policji Państwowej. Oprócz tego tworzą się spontaniczne oddziały porządkowe, strzegące porządku, życia i mienia mieszkańców. Jeden z nich działa na Głównej w oparciu o kadrę i harcerzy Szczepu 3 PDH zorganizowanych wcześniej w sekcji ratowniczej i obserwacyjno-meldunkowej. Teraz pełnią także służbę porządkową, uzbrojeni w broń myśliwską. Harcerze organizują także szpitalik na Głównej i uruchamiają piekarnię. Także na Śródce harcerze 2 PDH współtworzą służbę medyczną - dh. Franciszek Tarka i Aleksander Dondajewski organizują punkt felczerski. Harcerki 10 PDHek prowadzą kuchnię wydającą posiłki. Jednocześnie duże grupy młodzieży, w tym harcerzy, opuszczają Poznań i kierują się na wschód, chcąc dołączyć do walczącego wojska.
7 IX 1939 - zostaje rozplakatowane obwieszczenie prezydenta Ratajskiego wzywające do spokoju i nie występowania z bronią w ręku przeciw wkraczającym oddziałom niemieckim, oraz zakazujące noszenia jakichkolwiek mundurów. W obliczu beznadziejnej sytuacji strategicznej zakazy te mają uchronić życie mieszkańców Poznania.
10 IX 1939 - do Poznania docierają pierwsze patrole Wehrmachtu.
12 IX 1939 - Poznań zostaje zajęty przez wojska niemieckie.
14 IX 1939 - administracja niemiecka przejmuje władzę w Poznaniu. Zaczyna się pięcio- i półletni koszmar okupacji w „Warthelandzie”…
* * *
Conajmniej kilkudziesięciu instruktorów i starszych harcerzy, byłych harcerzy oraz członków Kół Przyjaciół Harcerstwa z terenu prawobrzeżnego Poznania walczyło we Wrześniu 1939 w szeregach Wojska Polskiego. Nie są znane nazwiska wszystkich. Conajmniej trzech poległo:
Józef Glinka (drużynowy 26 PDH, 24 lata, nauczyciel) - zginął w bitwie nad Bzurą w szeregach Armii „Poznań”,
Marian Trawiński (3 PDH, 24 lata) - zginął w bitwie nad Bzurą w szeregach Armii „Poznań”,
Wojciech Wrzesiński (2 PDH, 29 lat) - zginął w bitwie nad Bzurą w szeregach Armii „Poznań”,